Ubezpieczenie samochodu. Kiedy zasada proporcji obniży należne odszkodowanie?

Przeczytaj także: Niedoubezpieczenie mienia - jak się przed nim chronić?

Pojęcie „zasady proporcji”

Zasada proporcji polega na proporcjonalnym obniżeniu należnego odszkodowania w stosunku, w jakim pozostaje wskazana w polisie suma ubezpieczenia do rzeczywistej wartości rynkowej ubezpieczonego pojazdu. Powyższe przedstawić można przy pomocy następującego wzoru:

(zadeklarowana w polisie suma ubezpieczenia/rzeczywista wartość ubezpieczonego pojazdu) x wysokość szkody

Zasada proporcji w prawie polskim

W polskim prawie nie znajdziemy regulacji, które nakazywałyby zastosowanie zasady proporcji w przypadku niedoubezpieczenia. Wyjątkiem jest art. 302 § 4 Kodeksu morskiego, zgodnie z którym: Jeżeli określona w umowie suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczenia, ubezpieczyciel odpowiada za szkody w stosunku, w jakim pozostaje suma do wartości ubezpieczenia. Mając na względzie fakt, że polski system prawny nie reguluje kwestii proporcjonalnego pomniejszenia należnego odszkodowania w sytuacji niedoubezpieczenia, przyjąć należy, że jeżeli w umowie brak jest postanowień dotyczących skutków niedoubezpieczenia, zastosowanie znajdują zasady ogólne, w tym zasada pełnej odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę w granicach sumy ubezpieczenia. Powyższe wynika wprost z art. 805 § 2 pkt 1 k.c., zgodnie z którym ubezpieczyciel odpowiada za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku, oraz z art. 824 § 1 k.c., który głosi, że: Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Konieczność zamieszczenia zasady proporcji w treści ogólnych warunków ubezpieczenia

W przypadku braku zamieszczenia w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia postanowień odnoszących się do zasady proporcji, przyjąć należy, że ubezpieczyciel nie jest uprawniony do obniżenia należnego odszkodowania. Odpowiedzialność proporcjonalna stanowi wyjątek od zasady pełnej odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę w granicach sumy ubezpieczenia, w związku z czym nie można jej domniemywać. W przypadku gdy ubezpieczyciel dokonał obniżenia wysokości należnego odszkodowania powołując się na zasadę proporcji, należy w pierwszej kolejności sprawdzić czy zastosowanie zasady proporcji przewiduje umowa zawarta z ubezpieczycielem lub ogólne warunki ubezpieczenia. Należy również zweryfikować w jaki sposób ubezpieczyciel określił wartość rynkową uszkodzonego pojazdu. Ubezpieczony ma możliwość zwrócenia się do ubezpieczyciela z wnioskiem o przedstawienie dokumentacji (np. opinii biegłego lub kosztorysu), z których wynikałoby, że przyjęta przez ubezpieczyciela wartość pojazdu jest zasadna.

Bibliografia:

• Orlicki M., O możliwości stosowania reguły proporcji przy niedoubezpieczeniu, Prawo Asekuracyjne, 2(67)/2011
  Wolak, G. J. (2021). Klauzula proporcji w umowie ubezpieczenia majątkowego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2019 r., II CSK 454/181, Studia Prawnicze KUL, (1), 321–342. https://doi.org/10.31743/sp.5452
• Żarnowiec Ł., Wpływ niedoubezpieczenia mienia na świadczenie ubezpieczyciela – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 , IV CSK 149/10, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2012, nr 4.